24.12.09

«Χριστουγεννιάτικη Ιστορία»: μια φιλελεύθερη προσέγγιση

Σε συνεργασία με τον διαπρεπή πανεπιστημιακό Στάθη Παράγκα, παρουσιάζουμε σε αποκλειστική προδημοσίευση μια μελέτη που ξεφεύγει από τις συνήθεις γλυκερές και δακρύβρεχτες προσεγγίσεις σε ένα πολυδιαβασμένο λογοτεχνικό έργο.

«Κάρολος Ντίκενς και "κουλτούρα των χριστουγέννων"
(τι δεν ήταν ο Εμπενίζερ Σκρουτζ)»


Ο Εμπενίζερ Σκρουτζ είναι ένας εμβληματικός μυθιστορηματικός ήρωας, που ενσωματώνει τις σύγχρονες αξίες του Φιλελευθερισμού σε πρωτόλεια ακόμα μορφή. Πορεύεται με μια στάση ζωής στηριγμένη αποκλειστικά στον Ορθό Λόγο. Δεν παρασύρεται από άλογες παραπλανητικές συναισθηματικές παρορμήσεις. Έτσι, αντιτίθεται σθεναρά στη θρησκευτική δεισιδαιμονία, αρνούμενος να ενδώσει στην ψεύτικη ψυχαναγκαστική χαρά των Χριστουγέννων, όχι μόνο για καθαρά ιδεολογικούς λόγους, αλλά και επειδή ταυτόχρονα γνωρίζει ότι οι διάφοροι «εορτάζοντες» παρακινούνται κυρίως από υστερόβουλα κίνητρα. Δε χαίρονται τόσο για τη γέννηση κάποιου φανταστικού Θεανθρώπου, όσο επειδή τους δίνεται για λίγες (αλλά παραγωγικά υπερπολύτιμες για όλους) ώρες η ευκαιρία να φυγοπονήσουν, να τεμπελιάσουν, να επιβεβαιώσουν την προτίμησή τους στη λογική της ήσσονος προσπάθειας. Την ίδια στιγμή, παρακολουθούμε το σπάνιο ήθος και το θάρρος του Σκρουτζ, που αρνείται να υποκύψει στους συναισθηματικούς εκβιασμούς των εργαζομένων στην επιχείρησή του, αδιαφορώντας για το πολιτικό κόστος. Ως εχέφρων υπεύθυνος για τη συνολική πολιτική της επιχείρησης και με σφαιρική αντίληψη της καταστάσεως, αντιλαμβάνεται εκείνο που οι υπόλοιποι δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν˙ ότι οι παράλογες απαιτήσεις τους, σε περίπτωση που πραγματοποιηθούν, είναι ικανές να βουλιάξουν ολόκληρη την επιχείρηση, αφήνοντάς τους πάντες χωρίς δουλειά. Κι όλα αυτά πριν ακόμη αποδειχτούν και ιστορικά πλέον που ακριβώς οδηγούν νομοτελειακά τον κόσμο τα διάφορα «φιλεργατικά» οράματα: στην καθυστέρηση, στη στέρηση, στον ολοκληρωτισμό και στα γκούλαγκ.

Τη συγκρότηση του επιφανούς επιχειρηματία έρχονται κάποια στιγμή να αμφισβητήσουν τρία φαντάσματα˙ η μεταφυσική, υπερβατική μορφή τους επιλέχθηκε προφανώς σε αντιστοιχία με το περιεχόμενο του λόγου τους.

Πρώτο κάνει την επίσκεψή του το Πνεύμα της Ανευθυνότητας. Θα έρθει για να θυμίσει σκηνές από το παρελθόν, χρησιμοποιώντας όμως με προσχεδιασμένο τρόπο τεχνικές μοντάζ που αποκλείουν την άλλη άποψη. Έτσι, μέσα από διάφορα νοητικά τεχνάσματα θα προσπαθήσει να περάσει έντεχνα το ιδεολόγημα της δαιμονοποίησης της εργατικότητας, της στοχοπροσήλωσης, της προκοπής, της επιχειρηματικότητας και του κέρδους. Πρόκειται για έναν γνωστό και συχνά επαναλαμβανόμενο προπαγανδιστικό μηχανισμό, ο οποίος αδυνατώντας να αντιπαραβάλει οποιονδήποτε ορθολογικό αντίλογο, καταφεύγει μονίμως σε μεταμοντέρνα επιχειρήματα: άλλοτε, όπως εδώ, σε σκηνές από μετεφηβικά σαλιαρίσματα και άλλοτε σε εικόνες από παιδικά έλκηθρα (!). Κανείς δεν αμφιβάλει ότι απαιτούνται θυσίες στην πορεία προς την κοινωνική καταξίωση. Κάποιοι ωστόσο ολοφάνερα αδυνατούν να αποδεχτούν ότι υπάρχουν και χαρισματικά άτομα που στη ζωή τους δε συμβιβάζονται με τη μετριότητα.

Δεύτερο έρχεται το Πνεύμα του Λαϊκισμού. Προσπαθεί να διεγείρει τα συναισθηματικά αντανακλαστικά μας με λαϊκιστικά σκηνικά από ένα «φτωχό πλην τίμιο» σπίτι της εργατικής τάξης. Αυτό που παραλείπει να μας πει όμως είναι το γεγονός ότι η συγκεκριμένη γενιά ζούσε σε πολύ καλύτερες συνθήκες από τις προηγούμενες: η ιατρική κι η επιστήμη προόδευε με σταθερά βήματα, ο αναλφαβητισμός υποχωρούσε, δυνατότητες κοινωνικής ανέλιξης ανοίγονταν όλο και πιο πολλές. Επιπλέον, προσπαθεί να μας παρουσιάσει ως αναξιοπαθούσα μια μάλλον μικρο-μεσοαστική οικογένεια, στην οποία ο πατέρας βγάζει τα προς το ζην όλων των μελών της με διανοητική εργασία σε γραφείο, όχι σε κάποια κοπιώδη χειρωνακτική δουλειά, ενώ διαθέτει και μιαν αρκετά καλή στέγη, προφανώς ιδιόκτητη. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια μάλλον προνομιούχο περίπτωση οικογένειας, δεδομένων των προβλημάτων άλλων πολυπληθέστερων κατώτερων στρωμάτων, που αντιμετώπιζαν δυσκολίες και για τα απολύτως χρειώδη (στέγη, αυτοσυντήρηση), συνηθισμένων να εργάζονται πολύ πιο σκληρά χωρίς να βαρυγκωμούν και να κατηγορούν τους άλλους για τα προβλήματά τους.

Τελευταίο, εμφανίζεται το Πνεύμα των Φοβικών Συνδρόμων. Εκμεταλλευόμενο τον κοινό σε όλους φόβο του θανάτου, επιστρατεύει κλασικά επιχειρήματα καταστροφολογίας, κινδυνολογίας και απαισιοδοξίας, αντλώντας υλικό τόσο από τα χωράφια της θρησκευτικής εσχατολογίας, όσο και από στερεοτυπικές αγκυλώσεις περί «ανάδελφων πλουσίων» και «μονόχνοτων γερομπισμπίκηδων», όσον αφορά τους κατεξοχήν εκπροσώπους του ελεύθερου πνεύματος, της καλλιέργειας και του κοσμοπολιτισμού διαχρονικά.

Η μεταστροφή του κεντρικού ήρωα στο τέλος της νουβέλας θα πρέπει να μας βάλει σε προβληματισμό. Η έλξη που ασκεί η θλιβερή εικόνα του ξεμωραμένου, ημίτρελου και ανεύθυνου πια ήρωα σε συγκεκριμένους ιδεολογικούς χώρους είναι ενδεικτική του τρόπου που αντιλαμβάνονται την πολιτική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, όσο και του μεγέθους της επιζήμιας επιρροής τους στην κοινωνία. Ταυτόχρονα, το βιβλίο μας προειδοποιεί για τη διανοητική σύγχυση που επέρχεται με το πέρασμα της ηλικίας, απόρροια διαφόρων εκφυλιστικών ασθενειών και στιγμών αδυναμίας, από όπου αναδεικνύεται η ανάγκη να προχωράει κανείς όσο το δυνατόν νωρίτερα σε δύσκολες αλλά αναγκαίες αποφάσεις με ταχύ και αποφασιστικό ρυθμό.

16 σχόλια:

bunnysuicides είπε...

λοιπόν, είναι το πιο γαμάτο ποστ που διάβασα τις τελευταίες μέρες. χρόνια πολλά ρε head charge!

Αθήναιος είπε...

:-) Τελειο!

Γιώργος είπε...

respect φίλε :-)

Panagiotis Atmatzidis είπε...

Φανταστική έκδοση! Αυτήν την έκδοση να πεις στο παιδί σου και να παρακαλάς να μην έχεις ποτέ ανάγκη από αυτό, γιατί το πιο πιθανό είναι να κάνει την δύσκολη επιλογή να σε κλείσει σε γεροκομείο. Άλλωστε είπαμε, θέλει θάρρος και τόλμη.

Evie Kounavie είπε...

Ενδιαφέρουσα άποψη!

head charge είπε...

Καλά Χριστούγεννα και "...God bless us, every one!" :-)

Επειδή το κείμενο αυτό αναδημοσιεύτηκε σε διάφορα blog, σε fora, αλλά και στο facebook παρατηρώ ότι η σατιρική πρόθεση του παρεξηγήθηκε και εκλαμβάνεται από πολλούς ως κυριολεκτικό! Ενδεικτικά: 1,2.

Η ειρωνική αναφορά στον Στάθη Καλύβα στον πρόλογο (και στους τίτλους των άρθρων του για την εξέγερση του περασμένου Δεκέμβρη: 1,2) ίσως να μην ήταν αρκετή, φαντάστηκα όμως ότι το "Πάσχος Μανδραβέλης on acid" ύφος του θα ήταν αποκαλυπτικό για τις προθέσεις του.

Χρησιμοποιώντας εκφράσεις και έννοιες από τη libertarian αργκό προσπάθησα δολοφονώντας το μυθιστόρημα να σατιρίσω μια σχολή σκέψης που πολύ συχνά κρύβει πίσω από λογικοφανή επιχειρήματα την ωμότητα, τον κυνισμό, την ιδεολογική πώρωση, αλλά και το ταξικό μίσος από την ανάποδη.

Καθώς το κείμενο αναδημοσιεύτηκε με τον χαρακτηρισμό «καταπληκτικό» και στο blog της Φιλελεύθερης Συμμαχίας (βλ. εδώ), ελπίζω αυτό να αποδεικνύει την αίσθηση του αυτοσαρκασμού τους κι όχι την πιθανότητα να τους εκφράζει πραγματικά, γεγονός που αν όντως συμβαίνει, σημαίνει ότι μάλλον πέτυχε και με το παραπάνω τον στόχο του (που είναι ταυτόχρονα και κάπως ανατριχιαστικό)!

bunnysuicides είπε...

δεν σκέφτηκα ούτε στγμή πως θα μπορούσε κάποιος να το δει κυριολεκτικά. ίσως επειδή σε διαβάζω

Evie Kounavie είπε...

Κι εγω που πρώτη φορά το διάβασα, είπα μέσα μου, δεν μπορεί, κάτι άλλο θέλει να πει ο ποιητής :)

Εγώ το κειμενο το βρήκα στο capital, αλλα θα είχε ενδιαφέρον αν το γράφατε και στον εδώ ιστοχώρο"

Αθήναιος είπε...

Αν και φιλελεύθεροι, τον πιάσαμε με τη μία το σαρκασμό! :-)

Και ναι, η κριτική ότι η φιλελεύθερη σκέψη συχνά καταφεύγει σε λογικοφανή επιχειρήματα είναι απολύτως βάσιμη αλλά αυτό είναι ένα σύμπτωμα ανεπαρκούς τριβής με το φιλελεύθερο θεωρητικό λόγο. Αφετέρου, δηλώνει την επιθυμία διαφοροποίησης από τον αριστερό ανορθολογισμό που αποτελεί την κυρίαρχη ιδεολογία στην ελληνική κοινωνία.

Πάντως, το κείμενο τα σπάει!

Panagiotis Atmatzidis είπε...

Ζητώ συγνώμη για την παρανόηση. Ήταν όντως, απορίας άξιων, πως κάποιος που ξέρει να γράφει και να διαβάζει μπορεί να παρερμηνεύσει ένα τέτοιο κείμενο.

Παρόλα αυτά, τελευταία στο e-roosters έχουν αναρτηθεί άρθρα τα οποία σφύζουν "φιλελευθερισμού" αγνοώντας βασικές κοινωνικές ανησυχίες οποιοδήποτε νοήμων πολίτη.

Ακόμη και το σχόλιο σου για τον "Πάσχο" δεν ξέρω πως να το εκλάβω. Μου αρέσουν πάρα πολύ τα άρθρα του και συμφωνώ με το 120% όσον γράφει.

Όλα αυτά τα λέω θεωρώντας τον εαυτό μου φιλελεύθερο ναι, όχι κάτι άλλο.

Καλό είναι που το διασαφήνισες.

head charge είπε...

@Panagiotis: Το γεγονός ότι αρκετοί θεώρησαν ότι ένα τέτοιο κείμενο θα μπορούσε να είχε γραφτεί στα σοβαρά νομίζω πως είναι κάπως ανησυχητικό για την ποιότητα του ελληνικού φιλελεύθερου λόγου.

Για τον Πάσχο Μανδραβέλη θα έλεγα ότι έχει σίγουρα ενδιαφέρον να τον διαβάζεις, καθώς εκφράζει σαφή και αιχμηρό πολιτικό λόγο, που αποτελεί χρήσιμο αντίλογο όταν διαφωνείς ριζικά με τις απόψεις του - όπως εγώ στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων - τόσο επειδή σε βάζει να αναρωτηθείς πάλι για ορισμένα ζητήματα, όσο κι επειδή είναι ως ένα βαθμό αρκετά ενδεικτικός για τις επιδιώξεις των κυρίαρχων κύκλων. Επίσης, νομίζω ότι αντιπροσωπεύει πολύ καλά αυτό που ανέφερα παραπάνω για τη μονομέρεια, τα λογικά άλματα, την εμπάθεια και τον ιδεολογικό φανατισμό των libertarians. Χαρακτηριστικά παραδείγματα, που μου έρχονται τώρα στο μυαλό, το προτελευταίο του άρθρο στην Καθημερινή για τη διάσκεψη της Κοπεγχάγης και η σειρά άρθρων (π.χ. εδώ) που είχε γράψει στην Απογευματινή το 2005 για την εξέγερση στα γαλλικά προάστια, όπου απέδιδε τις αιτίες της στον «κρατισμό της γαλλικής οικονομίας που δεν εξομαλύνει τις αντιθέσεις» και επιχειρηματολογούσε υπέρ της ανωτερότητας του αγγλοσαξονικού μοντέλου, κάνοντας εδώ κάτι για το οποίο κατηγορεί μονίμως την Αριστερά: την προσαρμογή των γεγονότων στα δικά του προκατασκευασμένα ιδεολογήματα.

Αν πάντως σε μπερδεύει η αναφορά που είχα παραπάνω στον Π.Μ. εντός εισαγωγικών, μπορείς να την αντικαταστήσεις με το "Γιάννης Μαρίνος νηφάλιος". ;-)

@Αθήναιος: Νομίζω ότι την πάτησα κάπως σαν τον George Mikes όταν έγραφε το "How to be an Alien": εκεί που περίμενα να εξοργιστούν αυτοί για τους οποίους γράφτηκε το κείμενο, εκείνοι το βρήκαν πνευματώδες, καλογραμμένο και αφάνταστα διασκεδαστικό, άσε που πολλοί δηλώνουν ότι συμφωνούν απόλυτα με όσα λέει!

Για την κυριαρχία του αριστερού λόγου στην κοινωνία δε θα συμφωνήσω. Νομίζω ότι όσες δημοσκοπήσεις κοινωνιολογικού περιεχομένου έχουν γίνει πρόσφατα - αν παραβλέψουμε το κατά πόσον είναι αμφιλεγόμενες και εξυπηρετούν τις πολιτικές σκοπιμότητες όσων τις παραγγέλνουν - δίνουν μια αρκετά αντιφατική εικόνα, από όπου όμως δεν προκύπτει πουθενά κάτι τέτοιο. Και δε νομίζω ότι η μεγάλη απήχηση απόψεων όπως «οι μετανάστες αποτελούν απειλή» και «οι δημόσιοι υπάλληλοι φταίνε για όλα», που τις θεωρώ δείγματα δεξιού λαϊκισμού, τεκμηριώνει ένα τέτοιο συμπέρασμα.

Πάντως, αν ως φιλελεύθεροι πιστεύετε ότι ο αριστερός λόγος είναι κυρίαρχος σήμερα, θα πρέπει κάποια στιγμή να πάψετε να μιλάτε για «δυναμικές μειοψηφίες»! :-)

@evie: πήγα για λίγο στο mantri.gr, αλλά δεν μπόρεσα να βρω κάποια σχετική συζήτηση. Γενικά εδώ και πολύ καιρό δεν γράφω σε κανένα φόρουμ. Επίσης, είδα ότι έρχονταν πολλοί επισκέπτες από το facebook, αλλά δεν έχω λογαριασμό (και λογικά ούτε πρόκειται να δημιουργήσω) για να δω τι ακριβώς ειπώθηκε εκεί. Δεν έχω σκοπό πάντως να πηγαίνω σε κάθε σελίδα και να διευκρινίζω ότι το κείμενο είναι σατιρικό, όποιος το κατάλαβε, έχει καλώς!

Για να επανέλθουμε και στα περί κυρίαρχου λόγου, νομίζω ότι αν κυρίαρχη σάτιρα σήμερα δεν ήταν ο Λαζόπουλος, αλλά κάποιος σαν τον Stephen Colbert, θα είχε γίνει πολύ πιο κατανοητό το κείμενο!

@κούνελος: εσύ εκτός από κουνέλι, είσαι και τσακάλι! :-P

Tic Tac είπε...

Καλο το κειμενο σου, μπραβο. Ειναι πραγματικα ενδιαφερον να βλεπεις τα παραμυθια ως μεγαλος. Κοιτα μια αλλη προσεγγιση του " Μαγου του Οζ ".

http://arxediamedia.blogspot.com/2008/09/wizard-of-oz-1963.html

head charge είπε...

Μερσί! Βρήκα και δύο πολύ αστεία βίντεο από το Colbert Report στην ενότητα "Movies That Are Destroying America", 1) Xmas edition & 2) Holiday Movie Edition, που ελπίζω να κάνουν ακόμη πιο φανερό ότι πρόκειται για μια παρόμοιου τύπου παρωδία.

Ενδιαφέρον το ποστ που παραπέμπεις, το λινκ όμως για το αρχικό κείμενο του Littlefield στο τέλος του έχει ψοφήσει. Υπάρχει επίσης κι ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο της Amy Goodman στο ZNet για τον στιχουργό των τραγουδιών του Μάγου του Οζ, που βρέθηκε στη μαύρη λίστα του μακαρθισμού.

Ανώνυμος είπε...

Αρκετά καθυστερημένα, τα σέβη μου! Πάντα τέτοια!

head charge είπε...

Teşekkür ederim, Δύτη. Και στα δικά σας!

Εντωμεταξύ μεσολάβησαν σχεδόν 2 μέρες από τη στιγμή που το ανέβασα μέχρι να ξαναγυρίσω και να συνειδητοποιήσω τη διάδοση του κειμένου (και τις πολλές επισκέψεις από λινκ προς εδώ) και έχω την αίσθηση ότι πολλοί (αν όχι οι περισσότεροι) που το διάβασαν θα θεώρησαν ίσως ότι είμαι κάποιος άκαρδος και νοσηρός καπιταλιστής, οπότε δεν ξέρω αν το «πάντα τέτοια» είναι μόνο για καλό. :-S

Όπως είδες, αμέσως μετά ανέβασα κάποια ψιλοβιαστικά ποστ για να αποδείξω ότι δεν είμαι (φιλελεύθερος) ελέφαντας!

head charge είπε...

Με αφορμή μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάρτηση και συζήτηση στο μπλογκ του Δύτη με παραπομπή προς τα εδώ, παρατηρώ έξι μήνες αργότερα ότι το 11ο σχόλιο-απάντηση κάποια στιγμή κόπηκε στη μέση (πιθανότατα λόγω κάποιου bug, στην αρχή εμφανιζόταν ολόκληρο). Για την αξία της συζήτησης αντιγράφω τη συνέχεια της απάντησης όπως την είχα γράψει τότε:

---------------------
head charge 27/12/09 07:33

(...)
Για την κυριαρχία του αριστερού λόγου στην κοινωνία δε θα συμφωνήσω. Νομίζω ότι όσες δημοσκοπήσεις κοινωνιολογικού περιεχομένου έχουν γίνει πρόσφατα - αν παραβλέψουμε το κατά πόσον είναι αμφιλεγόμενες και εξυπηρετούν τις πολιτικές σκοπιμότητες όσων τις παραγγέλνουν - δίνουν μια αρκετά αντιφατική εικόνα, από όπου όμως δεν προκύπτει πουθενά κάτι τέτοιο. Και δε νομίζω ότι η μεγάλη απήχηση απόψεων όπως «οι μετανάστες αποτελούν απειλή» και «οι δημόσιοι υπάλληλοι φταίνε για όλα», που τις θεωρώ δείγματα δεξιού λαϊκισμού, τεκμηριώνει ένα τέτοιο συμπέρασμα.

Πάντως, αν ως φιλελεύθεροι πιστεύετε ότι ο αριστερός λόγος είναι κυρίαρχος σήμερα, θα πρέπει κάποια στιγμή να πάψετε να μιλάτε για «δυναμικές μειοψηφίες»! :-)

@evie: πήγα για λίγο στο mantri.gr, αλλά δεν μπόρεσα να βρω κάποια σχετική συζήτηση. Γενικά εδώ και πολύ καιρό δεν γράφω σε κανένα φόρουμ. Επίσης, είδα ότι έρχονταν πολλοί επισκέπτες από το facebook, αλλά δεν έχω λογαριασμό (και λογικά ούτε πρόκειται να δημιουργήσω) για να δω τι ακριβώς ειπώθηκε εκεί. Δεν έχω σκοπό πάντως να πηγαίνω σε κάθε σελίδα και να διευκρινίζω ότι το κείμενο είναι σατιρικό, όποιος το κατάλαβε, έχει καλώς!

Για να επανέλθουμε και στα περί κυρίαρχου λόγου, νομίζω ότι αν κυρίαρχη σάτιρα σήμερα δεν ήταν ο Λαζόπουλος, αλλά κάποιος σαν τον Stephen Colbert, θα είχε γίνει πολύ πιο κατανοητό το κείμενο!

@κούνελος: εσύ εκτός από κουνέλι, είσαι και τσακάλι! :-P