Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στην Τζαμάικα

Πως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κατέστρεψε την Τζαμάικα

Τριάντα χρόνια πριν, οι ΗΠΑ και το ΔΝΤ προχώρησαν στην αποσταθεροποίηση της ριζοσπαστικής κυβέρνησης της Τζαμάικας με καταστροφικές επιπτώσεις για τον πληθυσμό της.

Άρθρο της Abbie Bakan (δημοσιεύτηκε στον Socialist Worker στις 14 Ιουλίου 2007)

Όταν ο Michael Manley και το PNP (Λαϊκό Εθνικό Κόμμα) εκλέχτηκαν στην Τζαμάικα για μια δεύτερη θητεία τον Δεκέμβρη του 1976, όσοι μάχονταν τον ιμπεριαλισμό και τον ρατσισμό αναθάρρησαν. Ήταν δείγμα του ότι η χώρα στήριζε την άρνησή του να συμφωνήσει στους καταπιεστικούς όρους που απαιτούσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. «Δεν είμαστε για πούλημα» ανακοίνωσε σε ένα ενθουσιώδες κοινό των 35.000 στο Εθνικό Στάδιο της πρωτεύουσας Κίνγκστον.

Εκείνη την εποχή, ο Manley αναγνωριζόταν ως «ο πιο σημαντικός εκπρόσωπος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς στον Τρίτο Κόσμο», σύμφωνα με τον μελετητή της Καραϊβικής Fitzroy Ambursley. Αποτελούσε μια περίπτωση δοκιμασίας, τόσο για το ΔΝΤ όσο και για το αντιιμπεριαλιστικό κίνημα. Το προτεινόμενο πρόγραμμα δομικών αλλαγών του ΔΝΤ για την Τζαμάικα επρόκειτο να αποτελέσει το μοντέλο του νεοφιλελευθερισμού και των διαπραγματεύσεων του εθνικού χρέους σε όλο τον Τρίτο Κόσμο. Η ιστορία της ανόδου και της παραίτησης του Manley στη μάχη του με το ΔΝΤ είναι εξαιρετικά διδακτική για τα σημερινά κινήματα κατά της παγκοσμιοποίησης.

Η Τζαμάικα είναι ένα μικρό νησί της Καραϊβικής, πατρίδα του Bob Marley, της ρέγκε μουσικής και γενέτειρα του πρωτοπόρου ηγέτη του μαύρου εθνικισμού Marcus Garvey. Από την εποχή που ο Χριστόφορος Κολόμβος έφτασε στις ακτές τους, πιστεύοντας λανθασμένα ότι πρόκειται για την Ινδία, περισσότερα από 500 χρόνια πριν, τα νησιά της Καραϊβικής έχουν αποτελέσει αντικείμενο αποικιοκρατικής κατοχής και εκμετάλλευσης.

Ο Michael Manley ήταν σύμβολο αντίστασης όχι μόνο στην Τζαμάικα, αλλά και διεθνώς. Ανέλαβε την εξουσία πρώτη φορά στις εκλογές του 1972. Στα πρώτα χρόνια άσκησης της εξουσίας από τον Manley, έλαβε χώρα ένας αριθμός από σημαντικές προοδευτικές μεταρρυθμίσεις για τον πληθυσμό. Έγινε άρση της έως τότε ισχύουσας απαγόρευσης σε μαρξιστική λογοτεχνία και βιβλία του κινήματος της Μαύρης Δύναμης. Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση έγινε προσβάσιμη δωρεάν και ξεκίνησε μια μερική πολιτική αναδιανομής της γης.

Προκλήσεις

Οι εταιρείες ηλεκτρισμού, τηλεφωνίας και λεωφορείων που βρίσκονταν υπό ξένο έλεγχο, εθνικοποιήθηκαν. Τον Ιανουάριο του 1974, η κυβέρνηση του Manley ανακοίνωσε ένα σχέδιο αλλαγής του συστήματος των φοροαπαλλαγών που ίσχυαν για τις αμερικάνικες και καναδικές εταιρείες βωξίτη, που είχαν τη βάση τους στην Τζαμάικα. Οι εταιρίες αυτές εξόρυσσαν αλουμίνιο για την πολεμική βιομηχανία. Το PNP ακύρωσε τις προηγούμενες συμφωνίες και επέβαλλε έναν ειδικό φόρο για κάθε μορφή βωξίτη που εξορυσσόταν ή επεξεργαζόταν στην Τζαμάικα. Η ρύθμιση αυτή προκάλεσε την ισχυρή οργή των ΗΠΑ και άλλων κυρίαρχων τάξεων. Μια μαζική –και τώρα πια σαφώς τεκμηριωμένη– καμπάνια αποσταθεροποίησης ακολούθησε.

Η επεξεργασία αλουμινίου και βωξίτη μεταφέρθηκε σε άλλους προορισμούς. Ο φόρος χαρακτηρίστηκε παράνομος και αμφισβητήθηκε από της εταιρείες βωξίτη, που προσέφυγαν στο διεθνές κέντρο της Παγκόσμιας Τράπεζας για τη ρύθμιση των επενδυτικών διαφωνιών. Τοπικές επιχειρήσεις που είχαν συμπορευτεί με τον Manley κατά την εθνικοποίηση των ξένων εταιρειών, τώρα υποχώρησαν και συμμάχησαν με τους διεθνείς εταίρους τους.

Απολύσεις και διαρκείς αυξήσεις τιμών ξεκίνησαν έναν πληθωριστικό κύκλο που έσβησε τις προηγηθείσες αυξήσεις μισθών. Η εισροή ξένου κεφαλαίου καταποντίστηκε και η CIA εμπλέχτηκε στην υπόθαλψη τοπικών πολιτικών ανταγωνισμών. Μια εκστρατεία τρόμου εξαπολύθηκε καθώς νεαρά μέλη του JLP (Εργατικό Κόμμα της Τζαμάικας) έβρισκαν εύκολη πρόσβαση στα όπλα σε ανταλλαγές μαριχουάνας-για-πιστόλια.

Κυρώσεις

Αρχικά ο Manley επιχείρησε να κρατήσει μια σταθερή πορεία. Παρακινούμενος από τη λαϊκή υποστήριξη που διέθετε ανάμεσα στην εργατική τάξη του νησιού και τους αγρότες, ο ριζοσπάστης πρωθυπουργός αντιστάθηκε στους όρους ενός μεταρρυθμιστικού πακέτου του ΔΝΤ.

Τον Δεκέμβρη του 1976 ο Manley επανεξελέγη με μεγάλη διαφορά, κερδίζοντας 47 από τις 60 θέσεις στο κοινοβούλιο. Όμως, μετά την απόρριψη της συμφωνίας με τους όρους του ΔΝΤ, η οικονομία καταπνίγηκε από κυρώσεις, ενώ μια καμπάνια στα μέσα ενημέρωσης προκάλεσε ένα κύμα φόβου σε πιθανούς τουρίστες. Οι απολύσεις αυξήθηκαν, τα επιτόκια εκτοξεύθηκαν και οι προμήθειες σε όλα τα αγαθά –από το σαπούνι μέχρι τα ψάρια σε κονσέρβα– βρίσκονταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα.

Αυτό ήταν το όριο των κοινωνικών δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων. Ο Manley σύντομα θα αποδεικνυόταν ένας αναξιόπιστος σύμμαχος των φτωχών και των εργατικών στρωμάτων, ενώ δε θα υπήρχε επαρκής ανεξάρτητη οργάνωση ανάμεσα στις εργατικές μάζες της Τζαμάικας για να δραστηριοποιηθούν σε μια δική τους πορεία, όταν ξεκίνησε η υποχώρηση.

Το 1977 ο Manley ανακοίνωσε το «Σχέδιο του Λαού» για την οικονομική και πολιτική μεταρρύθμιση. Παρά τη ριζοσπαστική ρητορεία, από τον Μάιο του ίδιου έτους η Τζαμάικα είχε αποδεχθεί μια «εφεδρική συμφωνία» του ΔΝΤ αξίας 38 εκατομμυρίων λιρών για να επαναφέρει μια ισορροπία στην κρίση πληρωμών.

Το ΔΝΤ επανεγκατέστησε μια γραμμή πίστωσης, με πολλές παράλληλες δεσμεύσεις. Το δάνειο προϋπέθετε την επίθεση στο επίπεδο διαβίωσης του πληθυσμού. Οι φτωχότεροι χτυπήθηκαν περισσότερο με δραματικές περικοπές στις δημόσιες δαπάνες ως κυρίαρχη πλευρά των οικονομικών προγραμμάτων.

Καθώς η Τζαμάικα περνούσε από διάφορα «τεστ» του ΔΝΤ, επαναλαμβανόμενες αποτυχίες οδηγούσαν σε όλο και περισσότερες ρυθμίσεις των εγχώριων οικονομικών προγραμμάτων του νησιού. Σύγχυση και απελπισία εξαπλώθηκε ανάμεσα στον πληθυσμό της Τζαμάικας, ιδιαίτερα στους νέους, μαθητές και φοιτητές, καθώς και στα φτωχότερα στρώματα των εργατών και των αγροτών. Η πολιτική βία και η άνοδος της μαύρης αγοράς γιγαντώθηκαν.

Στις εκλογές του 1980, το JLP υπό την ηγεσία του Edward Seaga επανήλθε στη εξουσία με τη μεγαλύτερη διαφορά στην ιστορία του: 52 έδρες έναντι 8 για το PNP. Μόλις έναν χρόνο αργότερα, οι επαναστάσεις στη Γρενάδα και τη Νικαράγουα έδειξαν ότι αναπτυσσόταν μια τάση αντίθεσης στο αμερικάνικο μοντέλο κυριαρχίας των αγορών στην περιοχή. Όμως τώρα η Τζαμάικα είχε θέσει το μοτίβο της μετακίνησης μέχρι ενός σημείου στην αντιπαράθεση με το ασφυκτικό αγκάλιασμα των ιμπεριαλιστικών αγορών και την υποχώρηση να ακολουθεί κατόπιν. Η κυβέρνηση του JLP και του Seaga χαιρετίστηκε από τις ΗΠΑ ως το νέο μοντέλο των καιρών. Αυτό έδωσε αυτοπεποίθηση σε ηγεσίες όπως αυτές του Ronald Reagan και της Margaret Thatcher και προανήγγειλε την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού.

Στο τέλος της οκταετίας του «δημοκρατικού σοσιαλισμού» του Manley, το μέσο εισόδημα στην Τζαμάικα ήταν 25% χαμηλότερο και το κόστος ζωής 320% υψηλότερο. Όπως πολλές σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις πριν και μετά από αυτήν, οι ρεφορμιστικές πολιτικές του Manley αποδείχτηκαν ανίκανες να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις ώστε να βάλουν φραγμό στη δύναμη του παγκόσμιου κεφαλαίου.

Μέχρι το τέλος της θητείας του Seaga, η Τζαμάικα είχε ξεπληρώσει ένα σύνολο 443 εκατομμυρίων λιρών στους ξένους δανειστές της, συμπεριλαμβανομένων και 176 εκατομμυρίων στο ΔΝΤ. Το εξωτερικό χρέος της Τζαμάικας είχε ανέλθει σε περισσότερα από 2,2 δισεκατομμύρια λίρες, ανάμεσα στα αναλογικά μεγαλύτερα στον κόσμο.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο Manley επέστρεψε ως πρωθυπουργός στην ηγεσία μιας νέας κυβέρνησης του PNP το 1989.

Φτώχεια

Είχε εγκαταλείψει την αριστερή ρητορική της προηγούμενης κυβέρνησής του. Αντίθετα, οι αγορές αντιμετωπίζονταν ως το νικητήριο μοντέλο προς εφαρμογή. Ωστόσο, ακόμη και με τους όρους που τέθηκαν από το ΔΝΤ, η Τζαμάικα είχε ξεκάθαρα αποτύχει να φτάσει τους αναμενόμενους στόχους ανάπτυξης. Αντί για οικονομική άνθηση, η Τζαμάικα υπέμεινε επιπλέον δεκαετίες αβάσταχτης φτώχειας. Σήμερα, ακόμη και οι ίδιοι οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ αρχίζουν να αναγνωρίζουν το πρόβλημα.

Σε ένα έγγραφο εργασίας του ΔΝΤ το 2006 με τίτλο «Δημόσιο Χρέος και Παραγωγικότητα: η Δύσκολη Αναζήτηση της Ανάπτυξης στην Τζαμάικα», ο συγγραφέας Rodolphe Blavy προβληματίζεται με τον διαφαινόμενο «γρίφο» των χαμηλών δεικτών ανάπτυξης της Τζαμάικας. Καταλήγει πως πιθανότατα το ογκώδες χρέος είναι πολύ πιθανό να έχει παίξει κάποιο ρόλο σε αυτό, παρατηρώντας ότι η Τζαμάικα «συγκαταλέγεται ανάμεσα στις πιο χρεωμένες χώρες του κόσμου».

Σήμερα βρισκόμαστε σε μια νέα περίοδο ριζοσπαστικών αλλαγών στον Παγκόσμιο Νότο. Υπάρχουν σίγουρα αρκετές ομοιότητες ανάμεσα στην πολιτική του Hugo Chavez και στην πρώτη κυβέρνηση του Manley. Υπάρχουν όμως και διαφορές. Η Βενεζουέλα διαθέτει πολύ περισσότερες πλουτοπαραγωγικές πηγές από ό,τι η Τζαμάικα. Οι ΗΠΑ είναι ένας πολύ λιγότερο ισχυρός παίκτης σε σχέση με τους ανταγωνιστές τους στην παγκόσμια οικονομία σε σύγκριση με 30 χρόνια πριν. Και εφόσον υπάρξει ένα ισχυρό, ανεξάρτητο κίνημα εργατών και φτωχών, οι δυνάμεις της αντίστασης μπορεί να έχουν μια πολύ καλύτερη τύχη να διατηρήσουν την πορεία αυτή.

Η ιστορία της μάχης της Τζαμάικας με το ΔΝΤ κάνει ξεκάθαρο ότι ο κλοιός του ιμπεριαλισμού πρέπει να αντιμετωπιστεί και να αντικατασταθεί με ένα άλλο σύστημα βασισμένο σε πολύ διαφορετικές προτεραιότητες. Και θα είναι οι εργατικές τάξεις και οι φτωχοί, όχι οι ηγεσίες των πολυεθνικών, εκείνοι που θα τις θέσουν.

Η Τζαμάικα αποκαλύπτεται, του Linton Kwesi Johnson
(Guardian, 28 Φεβρουαρίου 2003)

«Το ζήτημα είναι να κάνουμε την παγκοσμιοποίηση να δουλεύει για όλους. Δεν μπορεί να υπάρξει ένα καλό μέλλον για τους πλούσιους, αν δεν υπάρχει η προσδοκία ενός καλύτερου μέλλοντός για τους φτωχούς.» Αυτή η κυνική και με τόση ευκολία διατυπωμένη δήλωση του γενικού διευθυντή του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Horst Köhler, αποκαλύπτεται έξοχα ως προς το κοινότοπο του περιεχομένου της στο εξαιρετικό ντοκιμαντέρ της Stephanie Black, «Ζωή και Χρέος». Η ταινία της Black είναι εντυπωσιακά αποκαλυπτική στην εξέταση του τρόπου με τον οποίο οι πολιτικές του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, όπως καθορίζονται από τις χώρες του G7, υπό την ηγεμονία των ΗΠΑ, επηρεάζουν τις φτωχές αναπτυσσόμενες χώρες.

Το «Ζωή και Χρέος» επικεντρώνεται στην Τζαμάικα ως ένα τυπικό παράδειγμα μιας μικρής αναπτυσσόμενης χώρας που δέχεται το φάρμακο του ΔΝΤ. (…)

Οι συνεχείς οικονομικές κρίσεις στη Τζαμάικα, η υψηλή ανεργία, η ανομία και η κοινωνική αναταραχή πρέπει να ιδωθούν στο φόντο των πολιτικών του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας, που κυβερνήσεις τόσο της δεξιάς όσο και της αριστεράς αναγκάζονται να ακολουθήσουν για περισσότερο από δύο δεκαετίες. Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει πολύ ζωντανά τον τρόπο με τον οποίο αυτές οι πολιτικές έχουν αντίκτυπο σε εργαζόμενους, μικρές επιχειρήσεις, αγρότες και την κοινωνία της Τζαμάικας γενικότερα. (…)

Στο «Ζωή και Χρέος», βλέπουμε την Τζαμάικα μέσα από τα μάτια του τουρίστα. Ταυτόχρονα, βλέπουμε κι εκείνα με τα οποία ένας τουρίστας σπάνια έρχεται σε επαφή: κάτοικοι των παραγκουπόλεων παρακολουθούν τους εαυτούς τους σε δελτία ειδήσεων που δείχνουν ταραχές, πολιτική βία και εργατικές κινητοποιήσεις. (…)

Γυναίκες που δουλεύουν σε κάτεργα χωρίς ωράρια και δασμούς, αποκαλούμενα «ελεύθερες ζώνες», μιλάνε για τον αγώνα της επιβίωσης τους με εβδομαδιαίους μισθούς των 30 δολαρίων.

Εκείνο που δείχνει η ταινία της Black είναι η εντυπωσιακή αποτυχία της «θεραπείας» του ΔΝΤ. Μετά τις δομικές μεταρρυθμίσεις, τις περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, την κατάργηση των δασμών στις εισαγωγές, τις ιδιωτικοποιήσεις και τις υποτιμήσεις, η Τζαμάικα ακόμη βασανίζεται από οικονομική κρίση. Σχέδια ανάπτυξης έχουν εγκαταλειφτεί, καθώς το όραμα της ανεξαρτησίας υποχωρεί. Το «Ζωή και Χρέος» είναι ένα πολύ ισχυρό εφόδιο στο οπλοστάσιο του παγκόσμιου κινήματος για μια πολύ πιο δίκαιη οικονομική τάξη.

Ολόκληρο το άρθρο του Linton Kwesi Johnson στον Guardian, εδώ.

Το site της ταινίας εδώ.

Το "Life and Debt" θα προβληθεί την Πέμπτη 10/6 στις 20.00 στο πλαίσιο του τριήμερου φεστιβάλ «Χρέος, ΔΝΤ, Αντιστάσεις» του «Σπόρου» (9-11/6, σινέ Φιλίπ, είσοδος ελεύθερη).

****************************

Με τη μουσική να αποτελεί τον βασικότερο λόγο για τον οποίο έχει αποκτήσει φήμη η Τζαμάικα σε ολόκληρο τον κόσμο και με τους ίδιους τους τραγουδιστές να θίγουν σε τακτική βάση ζητήματα πολιτικής και κοινωνικής δικαιοσύνης, θα ήταν παράλογο να μην έχουν γραφτεί κάμποσα κομμάτια σχετικά με το χρέος, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και τις επιπτώσεις στη ζωή τους. Παρακάτω επιλέγονται τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Mykal Rose: "Wall Street"

Ευρύτερα γνωστός ως βασικός τραγουδιστής του militant reggae σχήματος των Black Uhuru μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80, ο Michael Rose μετά από ένα διάστημα αγρανάπαυσης επανήλθε λίγα χρόνια αργότερα σε σόλο πορεία ηχογραφώντας δεκάδες τραγούδια σε ετήσια βάση για μια σειρά από παραγωγούς. Σε ένα όχι ιδιαίτερα γνωστό single, κυκλοφορημένο το 2003, κάνει λόγο για την εκμετάλλευση του μαύρου πληθυσμού της Τζαμάικας από αμερικανούς τραπεζίτες καταλήγοντας στο ρεφρέν: “Wall Street want it all / And the IMF, a big time rip-off”

Mutabaruka: "Life and Debt"

Ο πιο αναγνωρίσιμος dub poet στην Τζαμάικα αναλαμβάνει να συνοψίσει τα συμπεράσματα από την ομώνυμη ταινία της Stephanie Black δηλώνοντας σε χαρακτηριστικά patois: “Borrowin money fi lend / Capitalism a nuh wi fren”

Lee 'Scratch' Perry: "S.D.I."

Εναρκτήριο κομμάτι του καλύτερου δίσκου που έβγαλε ο Lee Perry στη δεκαετία του ’80, S.D.I. (δηλαδή Strategic Defense Initiative) ήταν η εξαγγελία της πρωτοβουλίας ανάπτυξης «αντιπυραυλικής ασπίδας» σε Γη και Διάστημα από την κυβέρνηση Reagan, κίνηση που πέρα από τη μάλλον έωλη επιστημονική της βάση, έδωσε νέα ώθηση στην κούρσα των εξοπλισμών και χαρακτηρίστηκε γρήγορα «Πόλεμος των Άστρων». Το γεγονός αυτό δίνει την ευκαιρία στον Perry να καταφερθεί ενάντια σε πληθώρα οργανισμών, εταιρειών, ονομάτων και άλλων αρκτικόλεξων όπως το ΔΝΤ, η CIA, το FBI, η ITT, η ΕΣΣΔ, διάφορες τράπεζες, αλλά κι η Margaret Thatcher μεταξύ άλλων.

****************************

+bonus

Ο Linton Kwesi Johnson αποτελεί εμβληματική μορφή στην τζαμαϊκανική κουλτούρα, ως ένας από τους γνωστότερους εκπροσώπους της παροικίας της στην Αγγλία. Μέλος του βρετανικού τμήματος των Μαύρων Πανθήρων από σχολική ηλικία, με την πρωτοποριακή απαγγελία στίχων πάνω σε reggae ρυθμό (τη λεγόμενη dub poetry) διακρίθηκε σαν ένας από τους σημαντικότερους εκφραστές της κοινωνικοπολιτικής κριτικής στην ταραγμένη περίοδο των δεκαετιών του ’70 και του ’80. Πρόσφατα αναρτήθηκε στο youtube βίντεο από μια σύντομη συνέντευξη του –μαζί με τον σταθερό συνεργάτη του Dennis Bovell– στην ΕΤ2 το 1987, όταν είχαν επισκεφτεί την Ελλάδα για συναυλία, σε ένα εξαιρετικά σπάνιο ντοκουμέντο εκείνης της εποχής: